به گزارش قدس آنلاین، آستان قدس رضوی نیز به عنوان یکی از بزرگترین مراکز موقوفاتی جهان تشیع از دوران صفویه به بعد، متولی رسومات ویژه‌ای برای ماه میهمانی خدا بوده است. با مراجعه و تحقیق در اسناد مرتبط باقی‌مانده که در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، می‌توان به این رسومات پی برد و با کم و کیف آن‌ها بیشتر آشنا شد.
پیشینه‌ای به قدمت تاریخ صفوی
بر اساس اسناد موجود در آستان قدس رضوی، پیشینه برگزاری آیین‌های ماه مبارک رمضان در حرم مطهر امام رضا(ع) به اوایل قرن دهم هجری قمری و دوره صفوی برمی‌گردد. زهرا فاطمی‌مقدم کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‎‎ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌گوید: «در میان اسناد قدیمی مربوط به تشکیلات آستان قدس رضوی در دوره‌های صفوی، افشار و قاجار روایاتی، اسنادی در مورد مراسم و برنامه‌های ویژه ماه مبارک رمضان وجود دارد که به دستورالعمل‌های خاص این ماه برای شب‌های قدر، قرائت قرآن، مراسم افطاری و چگونگی برپایی جشن عید فطر در حرم مطهر می‌پردازند. این اسناد چگونگی برگزاری مراسم روزمره رمضان از جمله افطاری، برنامه‌های ویژه شب‌های قدر، قرائت قرآن و چگونگی برپایی جشن عید فطر در حرم منور رضوی را تشریح می‌کنند».
ماه مبارک رمضان حرم رضوی در دوره قاجار
در حال حاضر اسنادی در گنجینه مرکز اسناد آستان قدس رضوی موجود است که برنامه‌های ویژه ماه مبارک رمضان را در حرم مطهر امام رضا(ع) و دوره قاجار بازگو می‌کنند. فاطمی مقدم با بیان این مطلب به چهار سند در خصوص دستورالعمل‎های برنامه‎های ویژه ماه رمضان در حرم مطهر رضوی اشاره می‌کند که با عنوان کلی «دستور متولی باشی آستان قدس رضوی به کشیک‌نویس جهت اجرای مراسم و برنامه‎های مربوط به ماه رمضان در حرم رضوی» در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‎شود. وی درباره قدمت تاریخی این اسناد می‌گوید: «این اسناد متعلق به سال‌های ۱۳۳۰، ۱۳۳۵ و ۱۳۳۶ هجری قمری هستند و یکی از مهم‎ترین این اسناد در تاریخ ۲۹ شعبان ۱۳۳۵ هجری قمری نگاشته شده است».

آنچه در حرم برگزار می شد
فاطمی‌مقدم درباره دستورهای صادر شده در این اسناد در خصوص برگزاری مراسم ویژه ماه مبارک رمضان در حرم رضوی می‌گوید: «بر طبق این اسناد که از جانب متولی ‌باشی آستان قدس رضوی صادر شده است، مؤذن‌‎های آستانه موظف بودند از اواسط شب در گلدسته‎های حرم به مناجات و ذکرخوانی بپردازند. همچنین نزدیک سحر نقاره‎چیان نیز وظیفه داشتند به نشانه "اعلان طبخ سحور" به نقاره‌نوازی بپردازند، سپس دوباره مؤذن‎ها تا هنگام اذان صبح مشغول مناجات‌خوانی می‎شدند». ماه رمضان از گذشته‌های دور با گسترش قرآن‌خوانی میان ایرانیان مسلمان پیوندی استوار داشته است. بسیاری از ثروتمندان و نیکوکاران در این ماه می‌کوشیدند زمینه‌ای برای چنین کاری فراهم آورند. کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‎ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به برگزاری مراسم قرآن‌خوانی به روایت اسناد در این ماه مبارک اشاره داشته و عنوان می‌کند: «‌تلاوت روزانه یک جزء قرآن کریم با حضور تمامی حافظان و قاریان هنگام سه ساعت پیش از غروب در ایوان طلا یکی از مراسمی بود که طی ماه مبارک رمضان در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شد». طبق گفته این کارشناس، جارو و نظافت حرم توسط خادمان و دربانان در شب، برپایی جشن شب میلاد امام حسن مجتبی(ع)، چراغانی حرم مطهر و پذیرایی از میهمانان در این شب از دیگر محتویات اسناد تاریخی موجود هستند. این، برنامه مشخص هر روز آستان قدس رضوی در حرم مطهر امام رضا(ع) بوده است. با این تفاوت که در شب‎های قدر نقاره‌نوازی انجام نمی‎شد. در گذشته شب‌ها درب حرم مطهر بسته می‌شد، اما بر اساس اسناد در شب‌های قدر حرم تا صبح باز و روشنایی داشته است».  فاطمی مقدم در ادامه می‌افزاید: «از دوره صفوی تا قرن حاضر مراسم احیای شب‌های قدر و روضه‌‎خوانی در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به صورت یک سنت هر ساله انجام می‌شده و به همین جهت درهای اماکن متبرکه تا صبح برای حضور زائران باز بوده‌اند». مطابق اسناد موجود در دوران صفویه در روز ۲۱ ماه رمضان برنامه روضه‌خوانی و مراسم نخل‌بندی وجود داشته که در حال حاضر از برگزاری آن سنت‌ها خبری نیست. بر اساس این اسناد تاریخی همچنین در پایان ماه مبارک رمضان و روز عید فطر به شکرانه یک ماه عبادت، جشن باشکوهی همراه با آداب ویژه در حرم رضوی برگزار می‌شد. یادآور می‌شود، مرکز اسناد آستان قدس رضوی یکی از غنی‎ترین و نفیس‎ترین مراکز اسنادی کشور به شمار می‎رود که با دیجیتال‌سازی اسناد، در جهت حفظ و ماندگارسازی آن‎ها برای نسل‎های آینده و دسترسی آسان پژوهشگران و محققان به این منابع می‎کوشد.

منبع: آستان نیوز